جناس آوردن دو یا چند کلمه است که از نظر لفظ یکی و از نظر معنی متفاوت باشند.

* جناس در شعر و نثر به کار می رود.

*** جناس انواع مختلفی دارد:

الف) جناس تام: وقتی دو کلمه در بیتی یا نثری بیایند که از نظر تلفظ و ظاهر یکسان باشند، اما معانی متفاوتی داشته باشند. مانند کلمه «گور / گور» در بیت زیر:

 بهرام که گور می گرفتی همه عمر           دیدی که چگونه گور بهرام گرفت        «خیام»

«گور» در مصرع اول به معنی گورخر و «گور» در مصرع دوم به معنی قبر است.

یا کلمه «خویش / خویش» در جمله زیر:

 برادر که در بند خویش است نه برادر، نه خویش است.         «سعدی»

«خویش» اول به معنی خود و «خویش» دوم به معنیقوم و خویش است. دو واژه در تلفظ یکی، اما در معنی متفاوتند.

ب) جناس ناقص حرکتی (اختلاف در مصوت های کوتاه «حرکات _َ____ُ_»): 

                                                                                                    ِ

وقتی دو یا چند واژه در صامت ها یکسان باشند و در مصوت های کوتاه اختلاف داشته باشند.

مثال: 

 شکر کند چرخ فَلَک، از مَلِک و مُلک و مَلَک     کز کرم و بخشش او، روشن و بخشنده شدم   «مولوی»

صامت های هر سه واژه یکسان هستند اما مصوت های کوتاه آنان با هم تفاوت دارند.

 مکن تا توانی دل خلق ریش                وگر می کُنی، می کَنی بیخ خویش        «سعدی»

ج) جناس ناقص اختلافی (اختلاف حرف اول، وسط و آخر)

اختلاف دو کلمه در حرف اول، وسط یا آخر است. مانند:

 هنگام تنگدستی در عیش کوش و مستی          کاین کیمیای هستی قارون کند گدا را    «حافظ»

در دو واژه «مستی» و «هستی» همه حروف به جز حرف اول (م، ه) مثل هم هستند.

 دل من هست از این بازار، بیزار              قسم خواهی به دادار و به دیدار           «نظامی»

در دو واژه «بازار و بیزار» در مصراع اول و «دادار و دیدار» در مصراع دوم حرف وسط آن ها «آ» و «ی» با هم فرق دارند.

 یاد یاران یار را میمون بود         خاصه کان لیلی و این مجنون بود         «مولوی»

واژه «یاد و یار» تنها در حرف (صامت) پایانی با هم اختلاف دارند.

د) جناس ناقص افزایشی (افزایش در اول، وسط و آخر)

وقتی که دو واژه در معنی