زوانو ژیوای
چه‌نی بدیه‌یمێ
پهی زوانه‌کا؟
په‌یوه‌ندیوی دروسی
ئینسانی هه‌واڵ په‌رسه‌ی، ئه‌هه‌میه‌ت دای به یۆته‌ری و ئانه که بتاوی حه‌ز،
سوزی ده‌رونی و هه‌ره‌قه‌تینت به‌رباری، برمانی و بده‌یش به‌که‌سێوته‌ری؛ هونه‌ریوی
گۆره‌و ره‌مزیوی بنه‌ڕه‌تین پهی وه‌رلوای و هوروه‌سته‌ی دلێ مه‌یدانه جوراوجوره‌کاو
ژیوایه‌نه. دیارا ئا هونه‌ریچه به وه‌سیله‌و زوانی مه‌ینه دلێ مه‌یدانه‌کا به‌ڵام
به کام زوان؟
( ت.ک نامه
نویسته‌ی به زوانی هۆرامی په‌لو7ی)
ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کتابو
دینو ئیسلامی (عالته‌ر) بژناسدێ و سه‌ره جه قورئانی(پیروزی) به‌رباردێ، چه
زوانێو فێرێ بیدێ خاسته‌را عه‌ره‌بی یام فارسی؟ ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کتابو پزشکی بواندێ
و ئایه‌نده‌نه بیدێ به پزشکێوی چنه‌ئاما و تایبه‌کارو به‌شێو جه لاشه‌ی، کوردی
بواندێ خاسته‌را یام ئێنگلیسی؟ ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کتابو ده‌ورو دنیای بده‌یدێوه‌و گردو
کشوه‌ره‌کانه گێڵدێ (بێ رائه‌رمان و ده‌سینه‌و هورئه‌وه‌گێڵنه‌ی) هۆرامی به کارتا
مه‌ی یان ئێنگلیسی؟ وه‌ختێو حه‌ز و سوزی ده‌رونیتا مرماندێ، شادی که‌ردێ، گره‌ودێ،
خه‌م و خه‌فه‌تتا هورمڕێچدێ یام هاوارێ که‌ردێ و لاڵیه‌یدێوه ئۆ خودای چه زوانێو
به کار ماردێ هۆرامی یام فارسی؟ تا ئیسه چننه جارێ واته‌نتا: ئارو ئننه
به فارسی، کوردی، ئینگلیسی و... دوانا_قسێم که‌ردێنێ_ ئه‌جوم تا چننه روێته‌ر سه‌ره‌ئێشه‌ی
و مانیاناییم به‌ر نمه‌شو! راسی چی پاسنه‌نه؟ مه‌گه‌ر ئانه چێشا بو به باعێسو ئینه‌یه
که قسه کهردهی به زوانه جیا جیاکا ئاننه فه‌رقشا بو پێوه‌ره ؟ چی ته‌نیا به
یۆیشا نمه‌مانیه‌یمێ؟ هه‌ر پاسه که
وینیۆ گه‌ره‌کمانا زوانه‌کاو ده‌وروبه‌ریما جه روه‌و هه‌رمانه‌کاشاوه ده‌سه‌به‌ندی
که‌رمێ، هه‌ڵبه‌ت مشیۆم وه‌ڵێنه ئینه‌یه واچمێ : "گردو ئینسانا جه هه‌ر کو
دنیای به هه‌ر زوان، ره‌نگ، دین، نژاد و مه‌زهه‌بێو که هه‌نێ دلێ روح، جه‌وهه‌ر
و نیازه‌نه به‌رابه‌رێنێ و هیچ فه‌رقێوشا نیا پێوه‌ره. گردو زوانه‌کاچ داراو
گردو ئا قابلیه‌تانێ که واره‌نه باسشا که‌رمێ، ئانه کار کهردهی و کارنه‌که‌رده‌ی
سه‌رو زوانێویا که ئا قابلیه‌تێشه مدو په‌نه یام نمه‌دوش په‌نه! ئێدیچ هورگێڵۆوه
پهی قسه‌که‌ر یان واچه‌ره‌کاو ئا زوانیه. هه‌ر پاسه گرد که‌س ئازادا به هه‌ر
زوانێو که دڵش بوازو قسێ که‌رو یان بنویسونه و هیچ که‌س په‌یش نیا به یۆته‌ری
واچو چی پا زوانیه قسێ که‌ری یام منویسی؟ هیچ که‌سیچ حه‌قش نیا زوانو یۆته‌ری سوک
که‌رو، به‌لاری به‌رونه یام ماڕوشه‌نه دلێ زوانێو ته‌ری. هیچ به‌هانێوه پوچه و
نائینسانیه‌یچ(ناسیۆناڵیستیه، سیاسیه، وێ به‌زل زانای و ...) ڕه‌وا نیه‌نه پهی
ئانه‌یه زوانێو بریۆ به‌ینه‌نه.
ئه‌من گه‌ره‌کم نیا ئێچێگه‌نه باسه‌که‌ی
بێ ده‌لیل درێژ که‌روو، ته‌نیا دڵم پوه‌ن ئا تابلو زوانیه که ئارو
ئێرانه‌نه ئینا وه‌ره چه‌ماماوه و پیویۆ دیماشکرا که‌روونه تا زه‌روره‌ت
و ئه‌هه‌مییه‌تو زوانه‌که‌یچما به‌ر گنو.
ده‌سه به‌ندی زوانه‌کا:
1_ زوانی ئه‌دایی
(هویتی، درونی)
2_ زوانو ده‌سه‌ڵاتی
(ملی، کشوری)
3_ زوانو دینی
(اسلام،یهود، زرد‌شت و ...)
4_ زوانو زانستی(علمی)
5_ زوانو به‌ینو
وه‌ڵاتا (بین المللی)
6_ زوانو کوجیه
و بازاری (محلی)
کارکه‌ردو زوانه‌کا:
الف_ ئه‌دایی/
ئه‌وه‌ڵیه/ ده‌رونی/ حاڵ/ بیه‌ی/ ژیوای/ یانه‌ی/ له‌زه‌ت
گردێما مزانمێ زوانی ئه‌دایی کاما، به‌ڵام گاهه‌ز تا
ئیسه زه‌روره‌ت و ئه‌هه‌میه‌تش په‌یما روشن نه‌بیه‌بوڤه! زوانی ئه‌دایی ئا زوانه‌نه
که ئینسان دلێ وێشه‌نه پادێ چنی ويش قسێ که‌رونه یام ئا زوانه که ئه‌وه‌ڵه‌وه
دنیاو ده‌وروبه‌ری، چێوێ، مه‌فهومێ و ... به ده‌سینه‌و ئادی فام و ده‌رک کریا. به
واتێوته‌ر کاسه‌و ئاوه‌زو ئینسانی چاگه‌نه شکڵ گێرونه یان فام و ئاوه‌زش مجیۆنه
دلێ قاڵبو ئا زوانیه. چون بنه‌ڕه‌تو یانه‌و ده‌رونو ئینسانی دلێ زه‌مینو ئی
زوانیه‌نه بڕیۆنه‌و دماته‌ر ئه‌وێ مه‌فهومه‌کێ سه‌رو ئادیه‌وه مه‌رزیاره په‌س
متاومێ واچمێ: زوانو یانه‌و ده‌رونیا. پۆچی دماته‌ر تو ماچی: من هۆرامیه‌نا، ئه‌و
ماچو: من عه‌‌ره‌به‌نا، ئێد ماچو: من فارسه‌نا و یۆته‌ریچ ماچو من کورده‌ناو... یانێ؛
ئا زوانه بیه‌ن به بنه‌ڕه‌تو بیه‌و هه‌ر که‌سیوی! یان متاومێ واچمێ بیه‌و هه‌ر
که‌سیوی چاگه‌نه به‌ر مه‌ی.
ئێچێگه‌نه په‌رسێوه وێش مرمانو که مشیۆم جوابش بده‌یمێوه،
ئادێچه ئینێنه: ئایا ئا که‌سێ ئه‌وه‌ڵه‌وه هامزه‌مان دوێ زوانێ یام یه‌ره
زوانێ فێرێ با به واتێوته‌ر ئا که‌سه دوه زوانه یام یه‌ره زوانه، هه‌ر دوه
یام یه‌ره زوانه‌که‌شا حکمو زوانی ئه‌وه‌ڵیه‌ی یان ده‌رونیش هه‌ن په‌یشا؟ حه‌تمه‌ن
بڕێو ماچا ئی په‌رسێ په‌یجوریێو‌ی ڤه‌رڤه‌ڵای مه‌یدانیش گه‌ره‌کا تا به یارده‌ی
په‌رسنامه‌ی و شیه‌وه‌که‌رده‌ی راوینه‌کا بیاومێ به جوابێوی دروسی!؟ به‌ڵام خو
ئێمه وێما گرد روێو ده‌وروبه‌رمانه ئا جوره که‌سانا وینمێ، قسێ که‌رمێ چنیشا و
په‌رسانما چنه‌شا، ئادێچێ جوابشا ئینه‌نه و ماچا؛ قسه کهردهی به ئا دوه یا
یه‌ره زوانه‌‌یه راحه‌تا په‌یشا به‌ڵام ته‌نیا یه‌ک زوانی ده‌رونیشا هه‌ن. حه‌تا
پهی له‌هجه‌کاو زوانی هۆرامیچ، ئێمه ته‌نیا به له‌هجه‌و شاروده‌گاو وێما راحه‌ت
متاومێ قسێ که‌رمێ و له‌زه‌ت به‌رمێ، به‌ڵام پهی حاڵی بیه‌ی جه هه‌نترینی هیچ
گرفتێوه‌ما نیه‌نه پێوه‌ره چون گردێ له‌هجێو جه یه‌ک زوانیه‌نێ (هه‌ڵبه‌ت ئی ئه‌سڵیچه
بڕیۆ ملو گردو زوان و له‌هجه‌کاره).
ئه‌ژنیه‌نتا ماچا: "هه‌ر که‌س یانه‌و وێشه‌نه
پادشان". چی؟ چون هه‌ر جورێو مه‌یلش کێشو منیشوره، گێڵونه، موه‌رونه،
مووسونه و ... رێک ئێچی په‌نجه‌ره‌وه متاومێ واچمێ یانه‌و ده‌روونیچ جۆلانگاو
زوانی ده‌رونین، پۆچی هه‌ر جورێو مه‌یلش بو وێش مدو دیاری. هه‌ر پاسه حه‌ز، سوز،
شادی، خه‌م و خه‌فه‌تیچ کاڵاو ده‌رونیه‌نێ پۆچی ئادێچێ ته‌نیا پا زوانیه کامڵ به‌ر
وزیا. دیارا هه‌ر جوره ویر، خیاڵ، ئه‌ندیشه و... به ده‌سینه‌و واژا دلێ ته‌شکو
"ده‌ستور زوان" یه‌نه مه‌یا سه‌رو زوانی و وێشا مرمانا. ئینه‌یچه
ئاشکران؛ هه‌رچی چوارچو زوانو ده‌رونی قه‌ویته‌ر، مه‌یدانو واژه‌کاش فره‌ته‌ر،
عالته‌ر فێرش بیه‌بی؛ حه‌ز و خواستێچت ده‌قێقته‌ر و ره‌وانته‌ر مده‌ی به‌ر. هه‌ر
پاسه دوه‌‌یچت چنی وێت و خڵکی خاسته‌ر، وێپه‌رمیت فره‌ته‌ر و قه‌ویته‌ر، دیایت به
دنیای راحه‌تته‌ر، شادی و سره‌وایچت قوڵته‌ر و باده‌وامته‌را. بێجگه‌م ئینیشا تا
ئارو قوڵته‌رین له‌زه‌تی ده‌رونی پهی به‌شه‌ری له‌زه‌تو شناخت یان
"عێرفانی" بیه‌ن و ئادیچ ته‌نیا به زوانو"حاڵ"ی به‌یان
کریۆنه نه‌ک زوانو "قاڵ"ی. زوانو قاڵی ئا زوانه‌نه که به‌ره‌وه مه‌ینه
ده‌رونو ئینسانی به‌ڵام زوانو حاڵی ده‌رونه‌ڤره هورزو.
ب_ زوانو ده‌سه‌ڵاتی/
زوانو ئیداره‌و وه‌ڵاتی/ زوانی مللی
ئی یه‌ره واژه(ده‌سه‌ڵات،
ملله‌ت، وه‌ڵات) مه‌فهومه‌که‌شا (سیاسی _ حکومه‌تی)ن، یانێ به پاو ئاژه‌ی (وضع) توشو فاڕوجمه‌ی
با. ئانهیچه دیارا هه‌ر حکومه‌تێو پهی یاوای به هه‌ده‌فه‌کاش، به هه‌ر قیمه‌تێو
که بیه بو (زه‌ڕ و زور و فێڵ)زوانه‌که‌و وێش ته‌حمێڵ که‌رو ملوو وه‌ڵات نشینه‌کاشه‌ره!
پ_ زوانو دینی
لازم به
دیماشکرا و هه‌ڵمسه‌ڕته‌ی نمه‌که‌رو چون هه‌ر که‌س وێش مزانونه پهی ئانه‌یه جه
ئیسلام و قورئانی(پیروزی) سه‌ره به‌ر بارو مشیۆم زوانی عه‌ره‌بی بزانو یام ئه‌گه‌ر
گه‌ره‌کش بو جه ئایینو یاری سه‌ره به‌ربارو مشیۆم زوانی هۆرامی فێر بونه و...
ت_ زوانو عیلمی
ئارو فره‌ته‌رو
واتاره علمییه‌کاو دنیای به زوانی ئینگلیسی منویسیا! لازم نمه‌که‌رو چی باره‌وه
قسێ که‌رمێ چون که‌س نیا نه‌زانو سه‌یته‌ره‌و زوانی ئینگلیسی یاوان کوگه!؟ ئه‌گه‌ر
خوانه‌وخواسه نه‌وه‌شێ گندێ و پهی ده‌رمانی بلدێ لاو دوکتریوی پاسه سه‌ربه‌رزانه
به ئینگلیسی نوسخه‌تا پهی منویسو وێتا سه‌ره‌تا سڕ مه‌نوره جه خه‌ته‌که‌یش!
ج_ زوانو به‌ینو
وه‌ڵاتا
هه‌ر پاسه که
وێچتا مزاندێ ئارو زوانی ئینگلیسی زوانی میانجی یان زوانو په‌یوه‌ندو به‌ینو وه‌ڵاتاو
دنیای چنی هه‌نترینیا.
د_ زوانو کوجیه
و بازاری
پهی هه‌ر که‌سێوی جه هه‌ر یاگێوه‌نه که مژیوۆ بێجگه‌م
ئا زوانا که سه‌ره‌وه نامێما به‌ردێ زوانێوته‌ریچ هه‌ن یانێ؛ زوانو کوجیه‌و
بازارو ئا مه‌حاڵیه. هه‌ڵبه‌ت به‌عزێو یاگێنه له‌هجێو جه زوانو ده‌سه‌ڵاتیا(پسه
له‌هجه‌کێ زوانی فارسی دلێ شاره‌کاو ئێرانیه‌نه). پهی ئا هۆرامیاچه که دلێ
شاره کوردنشینه‌کاو ئێرانیه‌نه مژیوا زوانو کوجیه وبازاریشا فره‌ته‌ر کوردین و
پهی ئانیشاچه ئینه‌ی دلێ شاره فارس نشینه‌کانه فارسیا.
قه‌واره گێرته‌ی "وێ"
ئینه تابلویوی
وه‌ره‌چه‌م بێ جه زوانه‌کاو ده‌وروبه‌ریما به‌ڵام با به‌یمێ و بزانمێ کامشا پایه و
بنه‌ڕه‌تا پهی فێر بیه‌ی ئه‌ویشاته‌ری؟ ئایا
که‌سێو ئه‌لفباو زوانیوی نه‌زانونه متاوۆ مه‌تنێ ئا زوانیه بوانوڤه؟ ئایا که‌سێو
ریازی نه‌زانو متاوۆ فیزیک، شیمی، ئامار و ... فێربو؟ مه‌سه‌لو زوانی ده‌روونی یان
ئه‌داییچ ته‌قریبه‌ن چامنه‌نه چوون؛ مه‌ژگوو ئینسانی حه‌ر چا ئه‌وه‌ڵه‌وه مه‌فاهیم
و ته‌سه‌وۆراتی به‌رینی به وه‌سیله‌و ئه‌وه‌ڵ زوانیوی که مژنه‌وۆ ده‌روونی که‌رونه.
به واتێوته‌ر تریشکێ (شیارێ) مه‌ژگی په‌ڕێ باوه به مه‌فاهیم و ته‌سه‌وراتێو که
پا زوانه مه‌یانه دلێش. عه‌ینوو بنه‌ڕه‌ت بڕیه‌ی و شفته ئه‌ره‌مته‌ی یانه‌ی که
دماته‌ر یۆ متاوۆ هه‌ر جورێو مه‌یلش بواز سه‌ر‌شه‌وه بینا مه‌رزنوره. ئینه‌یچه
وێش یانێ قاڵب گێرته‌ی که‌سایه‌تی(شه‌خسییه‌ت) ، کێبیه(هویت) و سه‌ره‌نجام (بیه‌و)
ئا که‌سیه. وه‌ختێو ماچمێ "وێ" یا "من" جه ئه‌سڵه‌نه گه‌ره‌کمانا
ئیشاره که‌رمێ پی مه‌فاهیم و ته‌سه‌وراتیه(وه‌ته‌ن، فه‌رهه‌نگو دلێ یانه‌ی، دین،
زوان، ره‌گه‌ز) که به ده‌سینه‌و زوانی ئه‌وه‌ڵیه‌ی ده‌رونیێ کریا. به واتێوته‌ر
ئا مه‌فاهیم و ته‌سه‌وراته با به ته‌وه‌نی بنه‌ڕه‌تو یانه‌و ده‌رونیما.
پۆکی وه‌ختێو زاروڵه "مه‌ژگش کامڵ" بی و "وێش گێرت"و زوانش
خاس وه‌ر بی (6_1ساڵه‌یی) ماچو: من هۆرامی زوانه‌نا، مسڵمانه‌نا، هۆرامانیه‌نا و
...
بیه‌ی، پیویه‌ی
و یه‌‌کسانبیه‌ی
لازما دلێ دنیاو
ئارویه‌نه عال وردێ بیمێوه‌و ده‌وروبه‌ریما گرده‌لا ته‌ماشه که‌رمێ و ده‌رونێما
خاس وشکنمێ تا بزانمێ سه‌وه‌رێ(مسیرهای) جمای و وه‌رلوای کامێنێ؟ یان واچمێ:
ئینسان شونه‌و چێشیه‌ره گێڵونه؟ نه‌واچیا پیویۆ ؛ ئینسان گه‌ره‌کشا هه‌رچی وه‌ربه‌سێ(موانع)
وه‌ره‌ڕاو "وه‌ش ژیوای" هه‌نێ گردی لابه‌رونه. هه‌ر ئینسانێو که مه‌ینه
دلێ ئی دنیایه فرسه‌تیوی یه‌ک جاره و" ئه‌وه‌ناما"ش هه‌ن. ساپه‌س مشیۆم
داراو گردو ئا به‌شه حه‌تمیا یام حه‌قا بو که نریهینێره په‌یش تا چنی گردو
ئینسانه‌کا، ژیوایوی وه‌ش و بیه‌و پیویه‌یوی یه‌کسانش بونه. ئه‌گه‌ر که‌سێو جه
بڕێو چا حه‌قا بێ به‌ش بو یان به هه‌ر ده‌لیلێوه نازا بیاوۆ پا حه‌قاشه(وه‌نه‌ی
به زوانی ئه‌دایی، ئازادی، حه‌قو هورچنیه‌ی... و...) جه ژیوای هه‌ره‌قه‌تینی گنوڤه
لا. هه‌ر پاسه که وه‌ڵته‌ر واتما بیه‌و ئێمه ته‌نیا به زوانیماوه نیشانه
مدریۆ، وه‌ختاریویچ زوانه‌که‌یما هیچ یاگێوه ره‌سمیه‌نه به کار نه‌به‌رمێ ده‌یتر
چکو پیویه‌یمێ؟ وه‌ختیویچ نه‌پیویه‌یمێ! چنی کێ گێراما پێوه‌ره تا واچمێ؛ یه‌کسانێ
نیه‌نمێ؟ ئینه یانێ ژیوای نابه‌رابه‌ر. لایوته‌ریچه‌وه یۆ جه گۆره‌ته‌رین که‌ره‌سه‌کاو
ژیوای به کار ئارده‌ی زوانی ئه‌دایی، یام ژیوای به زوانی ئه‌دایین. ئه‌گه‌ر
که‌سێو نه‌تاوۆ (نازا یام زاتش نه‌بو) پا زوانیه بنویسو یام قسێ که‌رونه به حه‌ق
گۆره‌ته‌رین زڵم و سته‌مش وه‌نه کریان و جه زوانو ژیوای و ژیوایوی هه‌ره‌قه‌تینی
بێ به‌ش کریان.
بڕێو که‌سێ ماچا؛ دلێ جه‌معێوێ یه‌ره‌هه‌زار نه‌فه‌ریه‌نه
وه‌رو دوێ یه‌رێ نه‌فه‌رێ غه‌یره هۆرامیا مشیۆم به زوانێوته‌ر قسێ که‌رمێ تا
ئادێچێ بیاوانه! بڕێویچ دلێ جه‌معێوێ100%هۆرامیه‌نه که 85%ێچشا کوردی نمه‌زانا،
عارشا مه‌ی به زوانو وێشا قسێ که‌را! فره‌و ئا پیا‌یا ژه‌نی کورده مارا ملا سه‌رو
زوانو ژه‌نه‌کێ! فره‌ته‌رو ئا ژه‌ناچه شو که‌را به پیای کوردی، ملا سه‌رو زوانو
پیاکه‌ی! تاقمێویچ ویرشاشیه‌نه‌وه دلێ یانه‌ینه چنی زاروڵه‌کاشا به هۆرامی قسێ
که‌را! حه‌تا به‌عزێو(ژه‌ن و شووی هۆرامی) کارشا یاونان یاگێوه، به‌ینو وێشانه
به هۆرامی به‌ڵام چنی زاڕوڵه‌کاشا به کوردی قسێ که‌را! ده‌سێو ماستڕ و ئوستادێ!!
هۆرامیێچ هه‌نێ حازرێ نیه‌نێ هیچ یاگێوه ره‌سمیه‌نه به هۆرامی قسێ که‌را. ئینه
چیشی میاونونه!؟ هه‌ڵبه‌ت با ئانهیچه واچمێ: ئێچێگه‌نه مه‌سه‌لو حه‌ز، دڵ پوه‌وه
بیه‌ی، راحه‌تی و ... نیه‌نه؛ مه‌گه‌ر بێجگه‌م ئینسانی نه‌وه‌ش؛ که‌سته‌ر
هه‌ن جه وێش، ئه‌دایش و زوانه‌که‌و وێش بێزار بو! یام پا زوانیه راحه‌ت نه‌بونه؟
ئه‌گه‌ر واچمێ بێسه‌واده‌کێ حاڵیشا نیا، ئه‌ی ئا قه‌ڵه‌م به‌ده‌سه موده‌عیێ چێش؟ یانێ؛
هه‌ڵای نه‌چڵه‌کیه‌ینێره و نمه‌زانا "جه وێ بیگانه‌بیه‌ی" ماناش:
دلێنه فاڕیه‌ی(تغییرماهیت) و جه وێ به‌رشیه‌یا(مسخ شدن) !؟ راسی ده‌لیله‌ش چێشه‌نه
ئا ئینسانه هۆرامیێ پا جوره نه‌وه‌شێ که‌وتێنی و جه وێشا و زوانه‌که‌یشا بێزارێ
بیێنێ؟؟
پرگ ئه‌ژناسا‌ی
و رائه‌رمانا‌ی
زوانی هۆرامی پهی زه‌مانێوی فره درێژی زوانو دین،
عێرفان، عیلم و ده‌سه‌ڵاتی بیه‌ن! به‌ڵام چی پێسه‌شه سه‌ر ئامان؟ ئه‌گه‌ر کارما
به هیزیه‌وه نه‌بو هه‌ر پاسه نه‌لمێنه دلێ بنه‌و ره‌وانشناسی، کومه‌ڵشناسی
و... جیا چانه‌یه که هه‌ر زوانێو وێش تووشوو فاڕوجمه‌ی بونه‌و به‌رزی و نزمی یام
چاڵ و قورت مه‌ی وه‌رو په‌یش؛ کریۆ واچمێ ئارو چننه تاقمێ چی رانه ته‌قسیر
بارێنێ. هه‌ڵبه‌ت مه‌نزور ئا که‌سێنێ که وێشا به نمایه‌نده‌و هۆرامانی و
زوانی هۆرامی مدا قه‌ڵه‌م! (وه‌ختێویج پێسه نمایه‌نده‌و هۆرامی زوانا ملا پهی
یاگێوێ دورێ شه‌هامه‌تو ئانه‌یشا نیا به هۆرامی بنویسا، بواناوه‌و قسێ که‌را) ئه‌وێچێشا
پاسنه یاونه‌ینێنه که قه‌ره‌چوڵو هۆرامی بڕیه‌ینه و زوانی هۆرامی ئاسارێوش نه‌مه‌نه‌ن!
وه‌گینا ئه‌گه‌ر که‌سێو به زوانی پانامایی سه‌رو هۆرامیه‌وه بنویسو کاره‌که‌ش ئه‌رزشمه‌ند
و دروسا.
ئێمه ئا که‌سا چێگه‌نه به یه‌رێ تاقمێ رێزته که‌رمێ
و وزمێشا وه‌رو چه‌می تا که‌مێو سه‌رشاوه باس که‌رمێ :
ئه‌لف. ئانێ که ماچا: گه‌ره‌کمانا ئی زوانیه بژناسنمێ
به ئه‌ویشاته‌ری!
ب. ئانێ که ماچا: هه‌ڵای وه‌ختو ئانه‌یه نه‌یاوان
بنویسمێش په‌نه!
ج. ئا هه‌رامه‌ننێ که ماچا: زوانما نیا!
پ.ئه‌لف:
دیارا ئی تاقمه یا نه‌یاوه‌ینێنه یام گه‌ره‌کشانا وێشا بژناسنا به کورد و
فارسی! چون گه‌وره‌کاو کورد و فارسی چه ئارو چه هیزی زانانشا وه‌زنو زوانی
هۆرامی چننه‌نه. مه‌گه‌ر که‌سێو پسه مه‌رحوم (علی اکبر دهخدا)ی که خوداو زوانی
فارسین و نزیکه‌و 45ساڵا پهی گلێره‌وه کهردهی فه‌هه‌نگه‌که‌یش دلێ زوانه
ئێرانیه‌کانه په‌یجوریش که‌رد نه‌واته‌ش زوانی هۆرامی ئه‌گه‌ر جه عه‌ره‌بی سه‌رته‌ر
نه‌بو که‌مته‌ر نیا؟ مه‌گه‌ر که‌سێوی فارس، زوانشناس، فه‌هه‌نگ نویس یام په‌یجورکارێو
که دلێ فه‌رهه‌نگستانو ئێرانیه‌نه کار که‌رونه نامو زوانی هۆرامیش نه‌ژنیێنه؟ گیرام
نه‌ژنیێبوچش! ئی تاقمه گه‌ره‌کشانا به فارسی بنویسا په‌یشا که هۆرامی شاخ و
باڵی چێمنه‌وچامنه‌شه هه‌ن! ده‌ی ئانا قه‌بوڵشا که‌رد(هه‌ر پاسه که مه‌رحوم
دێهخودای قه‌بوڵ که‌رد) چه نه‌فعێوه میاونو به زوانه‌که‌و ئێمه؟ یۆ ئه‌گه‌ر به
نویسته‌ی به زوانه‌که‌و وێش، بیه‌یش سابت نه‌که‌رو متاوۆ چیشی برمانو یام سابت که‌رو
به ئه‌ویشاته‌ری!؟ پاسه مه‌ی وه‌رو چه‌ما که ئی که‌سێ باوه‌رشا نیا به زوانی
هۆرامی و حازرێچ نیه‌نێ به هۆرامی بنویسا، حه‌تا بڕێویچشا چنی زاروڵه‌کاشا به
هۆرامی قسێ نمه‌که‌را! ئه‌گه‌ر پهی قازانجو وێشا(مادی، سیاسی، پرستیژ و ... )نیا پهی
چیشی گه‌ره‌کشانا بژناسناش به یۆته‌ری؟ ئا ده‌سه‌یچه که به کوردی و پهی
کوردی منویسا وه‌زعه‌شا جه ئه‌ویشا خاسته‌ره نیه‌نه! چون ئێدێچێ بزاناونه‌زانا
تا ئیسه پهی ئه‌وه‌تاوناو زوانو هۆرامیی هه‌نگامێشا هور گێرتێنێ! تا هیزی واچێنێ
ئێمه پهی زوانی ئیستاندارد یام یه‌کگرتوی کار که‌رمێ، ئارویچ که زانانشا کڵاوه
لوه‌ینه سه‌ره‌شا و زوانی یه‌کگرتو مه‌عنا‌ش نیه‌نه شوعاره‌شا فاڕه‌ینه و ماچا
زوانی هامبه‌ش وه‌ش که‌رمێ! پسه ماچا: "شه‌ل نیاو پاش مڕیان"! مه‌گه‌ر
مه‌سه‌لو زوانی مه‌سه‌لو چاشت وه‌ش که‌رده‌یه‌نه؟ یۆ به‌ی واچو من نانه‌م ئاردێنه
مشیۆم به‌شه‌م بو، یۆته‌ر واچو من روه‌نم ئارده‌ن مشوم به‌شه‌م ده‌یدێ، یۆیچ واچو
قاوله‌مه‌که هینو من بیه‌ن منیچ به‌شه‌م گه‌ره‌که‌نه و ... دیارا ئی که‌سێچه پهی
قازانجو وێشا(مادی، سیاسی، پرستیژ و ...) گه‌ره‌کشانا هه‌رچی واژێ ره‌سه‌نێ هۆرامیێ
هه‌نێ گردی به‌را پهی چاشتو زوانی هامبه‌شی یام ده‌سور زوانه‌که‌یش ماڕارنه
دلێش! دماچه‌وه داواو به‌شێ که‌را ئه‌ربابه‌کێچ مه‌سه‌ڵه‌ن واچا: فه‌رماودێ به‌شو
شمه ئینه‌نه مشیۆم واچدێ؛ باوکم وتێنه! یام ئه‌دام نه‌وه‌شا! پی جوره گه‌ره‌کشانا
قه‌ره‌تش که‌را، شێوناش و تاوناشه‌وه! عاقیبه‌تیچ ماچا خو ئینه کوردین! سا به‌یدێ
واچدێ: باوکم خه‌وتووه! یام دایکم نه‌خوشه! ئێتر تاریخ، فه‌رهه‌نگ، زوان و ئه‌ده‌بیاتو
هۆرامانی که رایوه 3ههزار ساڵێش بڕیێنه تا یاوان ده‌سو ئێمه سه‌ده‌قه‌و سه‌ره‌یشا!؟
پ.ب: ده‌سه‌و دوی ماچا جارێو زواو هه‌ڵای
وه‌ختش نه‌یاوان به هۆرامی بنویسمێ!؟ گیرام مه‌نزورشا ئانه بو بنیشمێ تا قه‌رچوڵو
هۆرامی بڕیۆوه‌و ئایه‌نده‌نه که‌سانێو به‌یا ده‌رباره‌و ئاساری باستانی زوانی
هۆرامیه‌ره بنویسا! هیچ ئینسانیوی هاگا و پابه‌ندو ویژدان و ئه‌خلاقی ئینسانی نمه‌تاوۆ
ئی به‌هانێ قه‌بوڵه که‌رونه! پهی جوابو ئێدیشاچ مشیۆم واچیۆ: وه‌ختێو یۆ جه ئه‌دای
بی، ئا حه‌ق و وه‌خته بڕیۆ باڵاشه‌ره! هه‌رکه‌سێو که پا منیۆنه دلێ ئی دنیایه
حه‌ر وه‌رو ئانه‌یه که نامێش ئێنسانا مشیۆم داراو گردو ئا حه‌قا بو که نریهینێره
پهی "ئینسانی"، هه‌ڵبه‌ت به بێ شه‌رت و مه‌رج. حه‌ر ئا ئه‌سڵێچه‌نێ
که بنه‌ماو "حقوق بشر"یه‌نێ. ئه‌گه‌ر تاقمێو، ده‌سێو، یان سیستمێو
پا شه‌رته قه‌بوڵت که‌را که نه‌پیویه‌ی یان دلێشانه تاویه‌یوه یام دلێنه‌و(ماهیت)
تو فاڕانێ، بێجگه‌م ئانه‌یه واچمێ؛ هه‌رمانه‌کێشا فاشیستییه و دور جه ئاوه‌زو
گه‌شو ئینسانیه‌نه دلێ هیچ قاڵبێوته‌ریه‌نه نمه‌گونجیۆ. سیستمێو که نازو "یۆ"
به زوانو "بیه‌ی" بنویسوو بێگمان نائێنسانی و ئایه‌نده‌یچه‌نه مه‌حکوم
به ئه‌ره‌وڕایا. ئانێچه که حه‌ز نمه‌که‌را زوانه‌که‌یما بژنه‌وا، ئادێ فاشیستێنێ
و مشیۆم گوشێشا وه‌رێ بدا نه ئانه که زوانه‌که‌و ئێمه وه‌رو ئادیشا بلو به‌ینه‌نه!
وه‌ختێویچ یۆ وێش نه‌بی، چه فه‌رقێو که‌رو کێ بو؟
پ.ج: تاقمه‌و یه‌ری ...!؟ ئا به‌سه‌زوانه
هه‌رامه‌ننه بێ سه‌وادێچه، نه‌زانانه زه‌ربه‌شا دان ئه‌وه که‌م سه‌واد و ناهاگاکا!
چون بێ هیچ ده‌لیلێوه ئی په‌یامشا کیاسته‌ن پهی ده‌وروبه‌ریا که؛ وێشا و زوانه‌که‌شا
پیس و بێ ئه‌رزشێنێ! ئانێچه که ناهاگاته‌ر و که‌مته‌ر جه وێشا بیێنێ لوه‌ینێ سه‌رو
باوه‌رو ئادیشا.
چانه‌یه‌نه که ئی یه‌ره
تاقمه(زانابوشا یام نه‌زانابوشا) پهی ئه‌وه‌تاوناو زوانو هۆرامی هه‌نگامێشا
هورگێرتێنێ هیچ قسێوه نیه‌نه، به‌ڵام هه‌رمانێ دروسه ئانه‌نه که پێچه‌وانه‌و
ئادیشا گنمێ را : 1. ئیسه هیچ نیازێوما نیا پانه‌یه ئی زوانیه بژناسنمێ
به یۆته‌ری 2. پهی نویسته‌ی دێراو ئه‌گه‌ر زوو نه‌یمێوه ده‌سێ و کارش پهی
نه‌که‌رمێ مشیۆم چه‌مه‌ڕا بیمێ یان گنونه دلێ چاشته‌کو ئێدیشا یام بلونه دلێ
فه‌رهه‌نگ لوغه‌ته‌که‌و ئه‌ویشا!! 3. داخوم یۆ مشیۆم چننه نه‌وه‌ش و وه‌ره‌چه‌م
بینیا بو تا گه‌وره‌یی و عه‌زه‌مه‌تو ویه‌رده‌و زوانی هۆرامی نه‌وینونه یام چننه
جه تاریخو وێش دور و بێ هاگا بو، نه‌زانو ئی زوانه وێش چننه‌ها زوانێش چنه جیایێ
بیێنێوه!!
نه‌تیجێ و دماقسه
نه‌تیجێوه روشنه و ئاشکرا که چی باسه‌یه متاومێ
گێرمێش ئینێنه:
هه‌ر ئینسانێو یه‌ک زوانی ده‌روونی یا هه‌ره‌قه‌تی یام کێبیه‌ییش
هه‌ن که بیه‌و وێش پا زوانیه نیشانه مدونه، ئێتر ئه‌وێ زوانه‌کێ حوکمو زوانی
دوه‌میشا هه‌ن په‌یش و ئاد متاوۆ به پاو نیازی(علم، دین، کسم، گێڵای) یام حه‌ز و
ئیختیارو وێش پهی ژیوای هورشا چنو.
دیارا وه‌رده‌نگێ ئێمه‌یچ ئا که‌سێنێ که ئاوه‌ز و شه‌هامه‌تو
ئانه‌یشا هه‌ن نه‌ته‌رسانه‌و سه‌ربه‌رزانه هۆرامی بیه‌ی وێشا نیشانه بداو پهی
لابه‌رده‌ی وه‌ربه‌سه‌کاش، سه‌عیه‌و کوشش که‌را و تا وه‌ختیویچ نه‌به‌راشه‌نه دلێ وانگا، فێرگا و مێدیای نمه‌سیاوه.
1/4/91روجیاری
محه‌مه‌د مسته‌فازاده. مهریوان
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید