ریحان

نام علمی: .Ocimum basilicum L
نام عمومی: Sweet basil
تیره گیاهی: Lamiaceae
نام تجاری: Basilici herba

مشخصات ظاهری گیاه:
گیاهی است یکساله با ساقه چهارگوش به صورت افراشته و منشعب به ارتفاع 15 سانتی متر تا 1 متر. برگهایش تخم مرغی تا سرنیزه ای و متقابل که در سطح فوقانی نرم و صاف و در سطح تحتانی برروی رگبرگها کرک دارد. برگها در حاشیه کمی دندانه دار بوده و رنگ برگ سبز و گاهی شدیداً بنفش رنگ می شود.برگهای واقع در سرشاخه های گل دار به شکل پهن و تخم مرغی شکل، نوک تیز، خشن و به بلندی کاسبرگها و اغلب بنفش رنگ هستند. مجموعه گل ها به صورت چرخه های دارای 6 گل آذین دیده می شود. گلبرگها سفید یا صورتی یا چند رنگ هستند. تعداد پرچم ها 6 عدد است. میوه به صورت فندقه کوچک، تقریباً کروی حاوی چهاردانه خیلی کوچک بیضوی به رنگ قهوه ای تا سیاه می باشد. برگها دارای بوی معطر مطبوع و طعم گرم و قابض و اندکی شور می باشند.

رویشگاه:
منشا اولیه گیاه احتمالاً از آسیا بوده ولی امروز در بسیاری از کشورهای جهان خصوصاً در کشورهای نواحی مدیترانه کاشته می شود. کشورهای فرانسه، مراکش، ایتالیا، مصر، بلغارستان، مجارستان ، هند و امریکا از پرورش دهندگان عمده این گیاه هستند. پرورش این گیاه در اغلب نواحی ایران در محیط باز و گل خانه معمول می باشد.

بخش مورد استفاده:
اندام هوایی گیاه

موارد مصرف:
کاربرد تایید شده: ندارد.
کاربرد غیر رسمی: فرآورده های حاوی گیاه در درمان کمکی احساس پری و نفخ، تحریک اشتها و هضم و به عنوان مدر استفاده می شود. در طب چینی در موارد اختلال عملکرد کلیه، زخم لثه و کرامپ های معده به کار می رود. در طب هندی نیز در درد گوش، آرتریت روماتوئید، بی اشتهایی عصبی، خارش و بیماری های پوستی، آمنوره و دیسمنوره، مالاریا و سایر بیماری های همراه با تب کاربرد دارد.از اسانس گیاه در صنایع کنسرو سازی و آرایشی-بهداشتی استفاده می شود.
کاربرد در هومیوپاتی: موردی یافت نشد.
کاربرد در طب سنتی:از گیاه به عنوان ضد التهاب، اشتها آور و ضد اسهال استفاده می شده است.

مهمترین ترکیبات:
ترکیبات موجود در اسانس (به طور عمده شامل کاویکول متیل اتر/استراگول، لینالول واوژنول)، مشتقات کافئیک اسید و فلاونوئید ها (شامل کوئرستین و کامفرول گلیکوزید ها)، تانن ها
نحوه، مقدار و مدت مصرف:
نحوه آماده سازی برای مصرف: گیاه را در حدود 150 میلی لیتر آب داغ می ریزند و پس از چند دقیقه میل
می شود. مصرف خوراکی اسانس گیاه تا مشخص شدن اثرات سرطان زای آن توصیه نمی شود.
مقدار و مدت مصرف: می توان مقدار 3 گرم گیاه را 2 تا 3 بار در روز مصرف نمود. بهتر است تا مشخص شدن اثرات دقیق سمی از مصرف اسانس خودداری شود.

مصرف در بارداری:
به دلیل اثر جهش زای استراگول که به صورت برون تنی و در آزمایشات حیوانی مشاهده شده است نباید از اسانس گیاه در دوران بارداری استفاده شود.
مصرف در شیر دهی:
به دلیل نبود مطالعات کافی در این زمینه توصیه نمی شود. مصرف اسانس گیاه به دلیل اثرات خطرناک احتمالی بر مادر و نوزاد ممنوع است.

تداخلات دارویی و غذایی:
مطالعه ای در این زمینه وجود ندارد.

عوارض ناخواسته:
در دزهای درمانی عارضه ای با مصرف گیاه گزارش نشده است. استراگول در حیوانات سبب ایجاد سرطان کبد شده اما در مطالعات انجام شده فعلی برای انسان غیر سمی گزارش شده است. با این حال تا زمان مشخص شدن دقیق اثرات سرطان زای اسانس گیاه بهتر است از مصرف خوراکی آن اجتناب شود.
موارد منع مصرف:
بارداری، شیردهی، نوزادان و اطفال خردسال

فارماکولوژی:
اثر ضد میکروبی گیاه بر برخی باکتری های گرم مثبت و گرم منفی و همچنین شماری از قارچ های بیماری زا و غیر بیماری زا بررسی شده است و گونه ای از ریحان (ریحان فرانسوی) اثر خوبی روی قارچ ها داشته است. عصاره آبی و الکلی برگ های ریحان فعالیت ضد ایجاد زخم در دستگاه گوارش موش آزمایشگاهی نشان داده است که این اثر را مربوط به فلانوئید های گیاه می دانند. اثر ضد اسهال گیاه احتمالاً به دلیل وجود تانن های آن است.

فرآورده های دارویی در ایران:
فرآورده ای وجود ندارد.

پی نوشت: مطالب فوق برگرفته از کتاب "گیاه درمانی با گیاهان دارویی رایج ایران" تالیف اینجانب و سایر همکاران زیر نظر استاد محترم جناب آقای دکتر غلامرضا امین می باشد.